hua1
1.
[Tāne] ing .
Te wāhanga o te rākau, o te tipu rānei kei reira e noho mai ana ngā kākano, ngā karihi.
He koroī te hua o te kahikatea.
Ko te kōnini te hua o te kōtukutuku, he kai.
Kua tautau ngā peka o te āporo i te nui o te hua.
He tākuru te hua o te rīwai, kāore e kainga.
huarākau
[Tāne] ing .
He hua ka tipu ki te rākau, he kākano, he karihi rānei kei te pū, ko te wāhi kikokiko e horopaki ana i ēnei ka kainga.
Ka hoki mai ia ki te kāinga i ētahi ahiahi rawa, ka riro mai te mahi a te āporo, a te pītiti, a te paramu, a te aperekoti, a te rēmana hoki. He roa kātahi anō mātau ka kite i ēnei huarākau. (HP 28)
{
huarākau }
2.
[Tāne] ing .
He hanga āhua porotaka ka whānau mai i te uwha manu, i te uwha ika, i te uwha ngārara, i te uwha hātaretare rānei, ki te whakakikiritia te kākano o roto, tērā tonu ka tipu mai he uri hou.
Ka kīia ngā hua a te ika he toene.
3.
-nga
[Papatūānuku] ing, mahp .
Te pēpē, te punua rānei e whanake ana i te kōpū o te whaea, ki ētahi ka whāiti atu ki ngā wiki e waru mai i te hapūtanga.
Ka hono te tātea ki te kano ka whakaahua mai ko te hua.
kikiri
hua paru
[Tangaroa] ing .
Te wai tātea o te ika.
huatea
1
(1)
4.
[Tangaroa] ing .
Te huinga kākano i te wharekano o te uwha ika.
Kainga ai ngā hua o ētahi momo ika e te tangata.
{
hākari , koua , kouaha , (pewa ika
) , pē , toene 2 (1
) , tōhua , tōua }
5.
[Ranginui & Papatūānuku] ing .
Te tamaiti a tētahi tangata.
Kīia iho koe e noho hei whakatupu i ā kōrua hua. (W 64)
He maha ngā ū o te whāereere poaka, hei whāngote i āna hua maha.
uri
1
(1)
6.
-nga
[Tāne] mahp, ing, āhua .
Inā kē te maha, te nui e wātea ana, kāore e wawe te pau.
He tau hua, e nui ana te kai.
huhua
(1)
7.
-nga
[Tāne] ing, mahp .
Te tino maha, te huhua (o tētahi mea).
Ka hae ki te hua o te mangō o tērā hapū. (W 64)
mahi
(4)
8.
[Tāne] ing .
Te rerekētanga ka puta ake i te mahinga o tētahi mahi, i te pānga rānei o tētahi āhuatanga.
Ko tētahi hua o te taki haere ki te tāone noho ai, kua noho mōriroriro i ō rātou wā kāinga.
{
ariā , pānga }
9.
[Tūmatauenga] ing .
He āhuatanga e pai ake ai, e whai take ake ai tētahi mea.
I whakatau ai te Taura Whiri me whakatū tētahi tau hei whakatairanga i te reo, he kore nō mātou i kite i te hua o te whakanui i te reo Māori mō te whitu rā noa iho. (HM 6, 4)
Ko te hua o tana mahi hou, kua kore ia e mate ki te haere ki te mahi mā runga waka.
{
huanga , pai 1 (7
) , painga , pata 1 (4
) , rawa 1 (5
) }
10.
-nga
[Tāne] mahp, ing, āhua .
Ka whai puāwai, ka whai hua rānei.
Ka hua te rātā, ka tītaha a Matariki ki te uru (W 64)
pua
1
(5)
11.
-nga
[Tāne] mahp, ing, āhua .
Ka eke ki tōna rahi, kua porohita mai te āhua (o te marama).
Kia hua te marama, kua kitea te ara ka pō ana, hei aha te hari rama.
hua2
1.
[Tāne] ing .
He taputapu whāiti ka hangaia ki te rākau ki te maitai rānei, hei hiki, hei neke rānei i tētahi mea. Ka poua atu tētahi pito ki raro i te mea e nekehia ana, ka pēhia whakararotia kia neke ai.
He taputapu māmā te hua ki te whakamahi, engari tana mahi, ko te mutunga mai o te whai take.
{
kauwhiti , kōwhiti }
2.
[Ranginui & Papatūānuku] ing .
He momo taiapa hei pare atu i te hau.
I whakatūria he hua ki te taha uru o te māra hei kaupare atu i te urukāraerae.
pāhauhau
3.
-ia -anga
[Tūmatauenga] mahw, ing, āhua .
Ka whakamahi i te taputapu e kīia nei he hua hei hiki i tētahi mea.
Huaia te rākau nei. (W 64)
rangahua
4.
-ia -nga
[Tūmatauenga] mahw, ing, āhua .
Ka ārahi i te waka kia mau ai ki te ara e whāia ana.
Ka huaia te ihu o te waka ki uta.
urungi
(2)
hua3
1.
-ina -nga
[Tūmatauenga] mahw, ing, āhua .
Ka hoatu ingoa (ki te tangata, ki te wāhi, ki tētahi mea rānei).
Ko tō Te Paerata ake ingoa ko Te Hoariri, engari nā ngā kupu a Tāwhiao ka huaina ko Te Paerata. (NM4 381, Kwm)
Ka huaina te ingoa o tērā kāinga ko Kāwhia. (W 64)
Kei te marae o Te Matapihi i roto o Ngāti Porou tētehi whare anō i huaina ko Rauru-nui-a-Toi. (B 48)
tapa
2
(1)
2.
-ina -nga
[Tāne] mahw, ing, āhua .
Ka karanga atu i te ingoa.
Ka huaina ngā ākonga e te tumuaki, kia whakamihia rātou e te minenga.
3.
-ina -nga
[Tāne] mahw, ing, āhua .
Ka āta kōwhiri me pēhea te whakatatū i tētahi take, i runga i te whiriwhiri, i te wānanga i ngā āhuatanga e hāngai ana.
Huaina ana e ngā Kura Kaupapa Māori ko Te Aho Matua hei kaupapa whakamaru mō rātou.
whakatau
1
(1)
4.
-ina -nga
[Tāne] mahw, ing, mahp, āhua .
Ka mōhio pū ki tētahi mea.
Ko wai i hua ai he kōrero pono ngā tāngata o ēnei pā? (W 64)
Ka toa anō a Waihīrere i tēnei tau? Wai ka hua, wai ka tohu?
5.
-ina -nga
[Tāne] mahp, ing, mahw, āhua .
Ka hihiri ake, ka toko ake he āhuatanga (i tua atu i te kare ā-roto) i te hinengaro, i te ngākau.
E hua ana au ki te haere ki te tāone i te ahiahi nei ki te hoko hū hou mōku.
Tērā e huaina e ētahi he moumou tāima noa iho tēnei.
whakaaro
(5)
6.
[Tangaroa] ing .
Ngā rārangi matua o te tauira whakairo.
Whakatakotoria te hua hei whai atu mā te toki.
hua4
1.
[Tāne] ing .
Ngā wāhanga kikokiko kei muri o te tinana, kei ngā taha e rua o te tiki.
Ka huritua ngā toa haka, te pāuaua hoki o ngā hua!
kumu
(2)
2.
-ia -nga
[Tūmatauenga] mahw, ing, āhua .
Ka whakamahi i tētahi taputapu e mau ana ki te ringa kia rere ai te waka i te wai.
hoe
(1)