tau1
1.
[Ranginui] ing .
Te wā ka taka e oti ai te huringa kotahi a Papatūānuku i a Tamanuiterā, ko tōna 365 rangi te roa; tētahi 365 rangi (366 rānei i te tau roa) ka tīmata i te 1 o Kohitātea.
E hia ngā tau o tō tamāhine?
Nō te tau 1967 ia i whānau mai ai.
tērā tau
[Ranginui] ing .
Te tau ka pahure ake.
Nō tērā tau ka kōrero tahi rātou ko Te Mākarini, ka whakaotia hoki i reira te nuinga o ngā raruraru. (WM 8, 7)
Otirā, kīhai au i whakapono ki āna kupu katoa i tuhi mai ai i tērā tau. (H 51)
{
tauhouanga , tauhounga }
tērā tau
[Ranginui] ing .
Te tau e tū mai nei.
E hoki mai ana anō au ā tērā tau. (Wh 18, 1)
Kāore ahau e mātau ana tērā pea ahau e haere mai ā tērā tau, kāore ranei. (HTK 1, 14)
2.
[Ranginui] ing .
Te roa o te wā e mahia ana tētahi mahi, e pā ana rānei tētahi āhuatanga.
He roa te tau i te tohenga, ka horo te pā. (W 395)
wā
1
(3)
tau2
1.
[Tāne] ing .
He aho e herea ai, e mau pai ai te kākahu ki te tinana, e iri mai ai rānei te patu ki te kawititanga o te ringa.
Ka wetea te tau o tana kahu.
Kātahi te tama ka whakatika, whakawiria iho te tau o te patu ki te ringa. (W 395)
2.
[Tāne] ing .
Ngā puritanga ringa o te kete.
Ko te wāhi o te kete i ruha, ko runga, i te wāhi i honoa atu ai ngā tau.
kīwai
(1)
3.
[Rongo] ing .
Ētahi mea kua herea tahitia, kua pōkai tahitia, kua takaia tahitia rānei.
Me takai te tau harakeke kia kore ai e maroke. (W.395)
paihere
(2)
tau3
1.
[Ranginui & Papatūānuku] ing, āhua .
Tētahi o te tokorua e moe puku ana, arā, kāore e mana ana te moe tahi.
Ki konā hoki koe, e te tau, ki konei au whakamau ai ki te auahi. (NM4 357, 3)
whaiāipo
(1)
2.
[Ranginui & Papatūānuku] ing .
Tētahi o te tokorua kua mana tā rāua noho tahi.
Me mihi kau atu i te nuku o te whenua. Hei konei rā ē, e te tau pūmau. (TT 22, wh9)
hoa
1
(2)
(hoa rangatira)
3.
[Ranginui & Papatūānuku] ing .
He kupu e tohu ana i te tangata e aroha nuitia ana.
He putiputi koe, i katohia, hei piri ki te uma, e te tau! He tau aroha koe, koronga roa. (HM 4, 3)
Manako mai, e te tau, ki tō hoa moenga. (NM1 68, 7)
{
kahurangi , kairangi 1 (4
) , kura 1 (13
) , kōmata , makau 1 (2
) , manawa , māpihi , paruhi 2 (2
) , (piki kōtuku
) , pāruhiruhi , tahu 3 (4
) , takawairore , taupuhi , tōrere , whakaeanga }
tau4
[Papatūānuku] ing, āhua .
Te pae (o ētahi puke, o ētahi maunga rānei), he roa, he whāiti.
Ka tae ki runga ki te maunga, na ka haere i runga i te tau. (W 396)
kahiwi
(2)
tau5
[Tāne] ing .
He tohu (pērā i te 1, i te 2), he kupu rānei (pērā i te 'tahi', i te 'rua') ka whakamahia hei tatau i ētahi mea.
Ko ngā tau kei runga ake i te 0, ka kīia he tau tōrunga, ko ngā tau kei raro iho i te 0, ka kīia he tau tōraro.
{
nama }
tau6
1.
-nga
[Tāne] mahp, ing, āhua .
Ka tae ki tētahi wāhi me te noho tonu i reira, ka ū ki tētahi pae, ki tētahi nohoanga, ki tētahi takotoranga .
Tau noa atu ia i te matapihi o te whare o Tinirau (N 26)
Ka pā te karanga, 'Tau kau ki raro'. (W 396)
E tau mai ana tana titiro ki a au (W 396)
Kua tau kē mai tana waka rererangi. Taihoa ia ka puta mai.
2.
-nga -ranga
[Tangaroa] mahp, ing, āhua .
Ka noho, ka rere rānei i te mata o te wai, kāore e totohu.
Ka whiua atu (te tahā) ki te wai, e tau kau ana ki roto i te wai. (W 396)
mānu
(1)
3.
-nga
[Rongo] mahp, ing, āhua .
Ka oti (tētahi take, tētahi āhuatanga rānei) te whiriwhiri, ka kitea he huarahi ahu whakamua.
Ā kāti kua tau tēnā. Ko tāua tahi e haere.
I pakanga te whānau i waenganui i a rātou anō mō ō rātou whenua, ā, tino kaha te wehewehe o ō rātou whakaaro. Heoi anō, mā te aha kua tau. (KK 42)
{
tatū }
4.
-nga
[Rongo] mahp, ing, āhua .
Ka mauru, ka hoki anō ki tōna āhua ora o mua (o te ngākau, te wairua, ngā whakaaro, te noho rānei kua hē, kua raru).
Kua tau anō te wairua, kua kore i māharahara.
Nāwai ā, ka tau anō te ngākau kōnatunatu.
Ka reka te moe, ka tau ngā whakaaro, ka kite te roro i ngā mea kei mua i te aroaro. (PH 4, 11)
Ko tana mahi hoki he kōhuru tonu, he kino noa iho. E kore e tau te noho o ngā iwi noho pai i a ia e haere noa ana. (WMA 6, 12)
{
tatū }
tau7
1.
[Tūmatauenga] ing .
He kupu whai rangi ka titoa hei whakaputa whakaaro mō tētahi kaupapa, mō tētahi tangata rānei.
Nā wai i tito ngā kupu o te tau i waiatatia e koutou?
waiata
(2)
2.
[Rūaumoko] ing .
He oro hoihoi.
hū
2
(7)
3.
[Rūaumoko] ing .
He oro ka pakō ake, ka tino rangona.
Ka rongo ia i tētahi tau, me te mea nei i pahū tētahi mea.
rengapapā
4.
-a -nga
[Tūmatauenga] mahw, ing, āhua .
Ka whakaputa kupu me te whai o te oro o te kupu i tētahi rangi.
Ka tau te tini o te Hakuturi i tana tau.
waiata
(1)
5.
-nga
[Tāne] mahp, ing, āhua .
Ka whakaputa (te kurī) i tētahi oro kaha, āhua rite ki te pakō, ki te pakē rānei.
Nō te pō o te wiki, ka hui mātou ki te whare, ka moe mātou, ka tītaha te marama, ka tau te kurī. (KNT 1, 8)
auau
3
tau8
-a -nga
[Tūmatauenga] mahw, ing, āhua .
Ka rere whakamua ki te patu (i te hoariri).
Ka haere te taua a Ngāti Awa . . . ki te tau i te pā o taua tangata. (W 396)
huaki
(1)
tau9
tau toitū
ing .
He tau e taea ana te wehe ki a ia anō me te 1, koia anake.
Anei ngā tau toitū o raro i te 20: 2, 3, 7, 11, 13, 17, 19.
tau waea
ing .
He huinga tau ka tāpuia ki tētahi waea kōrero, koirā te tau ka pēpēhia e te tangata hiahia whakapā atu ki taua waea.
Anei taku tau waea, ka hiahia kōrero koe, patu waea mai.
Me hoatu te 'kore iwa' ki mua i ngā tau waea o Tāmaki ki te waea mai koe i waho o te rohe.