kī1
1.
-ia -nga, -anga
[Tāne] mahw, ing, āhua .
Ka whakaputa whakaaro ki tētahi atu, ka tohutohu i tētahi atu.
Ka tae mai a Te Teira ki ahau, ka kī mai, 'E pēhea ana koe?' (Wh 16, 2)
I kī mai ia māna e tunu te purini.
Ka kīia atu kia kopi ngā waha, ka pahupahu tonu.
kōrero
(1)
e kī
[Tāne] thu .
He kupu tū motuhake e whakaatu ana i te ohorere, i te mīharo.
E kī! He aha rāua i mahue ai?
kī taurangi
-anga
[Tūmatauenga] ing, mahp .
He kōrero ka puta i te tangata e whakaatu ana i tana whai kia mātua tutuki tētahi āhuatanga, ahakoa te aha.
Ka mau tonu te tangata pono ki tana kī taurangi, ā, eke rawa tāna i kī taurangi ai.
Ko taku kī taurangi ki a kōrua, ka oti tō kōrua whare hou te hanga i mua i te Kirihimete.
{
oati }
2.
-ia -nga, -anga
[Tūmatauenga] mahw, ing, āhua .
Ka whakamahi i te reo kia puta ai he kupu e pā ana ki tētahi mea, ka whakamōhio.
Ka tae ki te awa i kīia mai rā e Kupe. (W 115)
Kīhai i mahi tika i tā rātou tiaki i te whenua e kīia nei, nō te mea, kīhai i mahia he whare kura. (Wa 4, 48)
kōrero
(3)
3.
-ia -nga, -anga
[Tāne] mahw, ing, āhua .
Ka tohu i te ingoa o tētahi mea, ka tohu rānei he momo aha taua mea.
He kupu tēnā mō te Porowini e takoto nei i waenganui i a tātau, arā, e kīia nei ko Tararua. (Wa 3, 19)
Ko tā Hakawau patu he parāoa; he wheua nō te parāoa, koia i kīia ai he parāoa. (W 115)
Nō neherā tēnei kōrero, nō ngā rā e whakahāweatia ana te wāhine, e kīia ana he pononga. (KRK 22)
4.
-ia -nga, -anga
[Tāne] mahw, ing, āhua .
Ka whakatau i te āhua o tētahi mea.
He aha ngā tino āhuatanga e kīia ai te Māori he Māori - ko ngā toto, ko te reo Māori, ko te aha atu rānei?
I te ao pūtaiao o te Uru, kāore te ika e kīia he ika, i te mea he whāngote, engari ki te Māori, he ika tonu.
5.
-ia -nga, -anga
[Tāne] mahp, ing, mahw, āhua .
Ka hihiri ake, ka toko ake he āhuatanga (i tua atu i te kare ā-roto) i te hinengaro, i te ngākau.
Ka tae a Kae ki ngā pāua, ka whakapiria ki ngā kanohi, kia kī atu ai ngā wāhine rā kei te oho ia. (W 115)
E kīia ana ka tere ngā inanga ki te takiwā o Tonga rā anō, ki reira whakaputa uri ai.
whakaaro
(5)
6.
-ia -nga, -anga
[Tāne] mahp, ing, āhua .
Ka whakamahi i te reo kia puta ai he kupu.
Ka tatari rātou kia kī mai te rangatira.
kōrero
(4)
7.
[Tūmatauenga] ing .
He whakaaro ka whakahuatia, ka whakapuakina e te waha tangata.
He tao rākau e taea te karo; he tao kī e kore e taea. (W 115)
Nāna te kī, kāore ia e kino ki te Kāwana, kāore ia e kino ki te Kīngi. (WMA 2, 50)
{
kupu , kōrero }
kī tao
[Tūmatauenga] ing .
He karakia ka whakahaeretia mō ngā rākau whawhai i mua i te pakanga.
mata
3
(2)
(mata rākau)
kī2
-nga
[Ranginui & Papatūānuku] mahp, ing, āhua .
Kua eke ki te nui, ki te maha rānei e taea ana (e tētahi mea) te pupuri.
Ka ringihia atu te wai ki roto i ngā pounamu, ka kī, ka taupokina. (THM)
I te nunui o ngā tuna i mau i a au, e rua noa iho ka kī taku hukapēke.
{
kohura , kopū , kōhure , pangoro , poha , puha 1 (1
) , puhapuha 1 (2
) , renarena , turuki }
kī3
[Tāne] ing .
He taputapu iti motuhake tōna āhua ka hangā ki tētahi momo maitai, ka kuhuna atu ki tōna anō raka, ka hurihia kia huaki mai, kia raka rānei tētahi mea, kia haruru mai, kia weto rānei tētahi mea, kia haere tonu ai rānei tētahi mea. Arā atu anō āna mahi.
Ka rakaina atu te kūaha, ka raua atu te kī ki tana pūkoro.
Kotahi huringa i te kī o te waka, ka haruru mai.
Ka hurihurihia te kī kia haere anō ai te karaka.