mata1
1.
[Tāne] ing, āhua .
Te taha whakamua o te upoko, mai i te kauae ki te rae.
Ka huna i tana mata ki ngā panekoti o tana whaea i te kaha whakamā. (W.185)
kanohi
1
(1)
2.
[Tāne] ing .
Te papanga whakarunga rawa, te taha whakawaho rānei (o tētahi mea).
Ka nui te kōhatu i te mata o te whenua nei.
Ka takoto mai te hinu ki te mata o te wai, ki reira whakararu ai i ngā manu tai.
E ono ngā mata o te mataono tau, he rerekē te tau i tēnā mata, i tēnā.
{
kahu }
3.
[Tāne] ing .
Ngā wāhanga e rua i te kanohi e taea ai te kite.
Ko aku mata anake i whakamau ki waho rā ei, e kore koe e kitea i te rehu waitai ei. (W.185 PH 5, 20)
karu
1
(1)
mata hewa
-nga
[Tāne] āhua, ing, mahp .
Kāore he tukemata; he tangata kāore ōna tukemata.
He mea āta tuhi atu ngā pewa o kui mata hewa. (Ruka)
I wera ngā tukemata o te mata hewa rā i te ahi.
mata tangata
[Tangaroa] ing .
He mātaitai pōtaka pūhuki te hanga.
Turbo smaragdus
pūpū
2
(1)
4.
[Tūmatauenga] ing .
Te wāhi tino koi, tino whāiti o tētahi taputapu pērā i te māripi, i te kāheru.
He mahi nui tāu ki te keri i te rua ki te pūhuki te mata o tō kāheru.
{
niao , niho }
5.
[Tūmatauenga] ing, āhua .
Te wāhi o te kupenga kua whatua, te wāhi e mau ai he ika.
He kahawai tērā i mau ki te mata o te kupenga.
{
papa 1 (12
) , raumata , tākekenga }
6.
[Papatūānuku] ing .
He pito whenua teitei e toro atu ana i te tahatika ki te moana, ki te roto rānei.
Ngā mata tāhuna i waho Tauranga.
mātārae
(1)
7.
[Ranginui] ing .
Te wāhi o te rorohiko, o te pouaka whakaata, o te aha atu e puta ai, e kitea ai ngā āhua, ngā kupu.
E hura ō mata ki te mata o te rorohiko ka toro i ngā taonga o te motu. (HM 11, 3)
Kua kotahi atu te kurī heahea ki te whawhai i te ngeru kua puta ake ki te mata o te pouaka whakaata.
mata2
1.
-nga
[Haumia] āhua, ing, mahp, tūkē .
Kāore i tunua, kāore rānei i māoa.
Ka tae ki te aroaro o tōna matua, ka whakaruakina te kiwi me ngā mātaitai i kainga matatia rā e ia. (N 67)
Kei te rere tonu te toto i ngā mīti o te hāngī, kei te mata tonu.
{
kaimata , kōmata , mangungu , ota , tōngāngā , whakarae 2 , wheo 2 }
2.
-nga
[Haumia] āhua, ing, mahp, tūkē .
Kāore anō i maoa, kāore anō pea i reka (o te huarākau).
Kua ngau taku puku i te kai paramu mata. (Te Haumihiata)
I kainga matatia te karaka, mea kau ake, kua ngau te puku. (KK 147)
{
hangongi , kaimata , kaiota 1 (2
) , kānewha 2 (2
) , ota , torouka 1 }
mata3
1.
[Tāne] ing .
He waka atua, arā, he huarahi e whakawhitiwhiti kōrero ai te tangata ki tōna atua, te atua rānei ki te tangata.
2.
[Tāne] ing .
He momo karakia.
He mata tawhito te karakia a Tamure, hei rongoā mōna. (W 186)
mata rākau
[Tūmatauenga] ing .
He karakia ka whakahaeretia mō ngā rākau whawhai i mua i te pakanga.
{
(hoa rākau
) , (kī tao
) , waniwani }
mata rere puku
[Whiro] ing .
He momo mākutu.
3.
[Tāne] ing .
He waiata e whakakite ana i ētahi āhuatanga kei te tū mai.
Ko te mata tēnei mō te matenga o Pukerangiora. (W 186)
matamata aitū
[Tūmatauenga] ing .
Te tangata ka kite i tētahi tohu, i tētahi hanga e mōhiotia ai he aha ka pā āpōpō, ka whakamārama rānei i ngā tohu ka puta, ka kōrero ki ngā atua kia mōhio ai he aha ka pā āpōpō.
Ki te kino te tapu o te matamata aitū, kua kahupō ia, kua kore e kite i ngā tohu a ngā atua.
matakite
(1)
mata4
[Tāne] ing .
He harakeke tino roa āhua māwhero rauwhero nei te tae i te mea he whero ngā iaia o ngā rito, he whero ngā tapa me te tuaka, he harakeke whakapaipai.
Phormium tenax
mata5
[Haumia] ing .
Ngā hua tuatahi o te māra.
He tikanga tonu nā te Māori te tuku i ngā mata ki te atua, ki te ariki rānei. (Ruka)
mata tapu
[Tāne] ing .
He kai kua waihotia ki te taha mā te Atua, mā te tohunga rānei.
Tōna pūtake i kahakina ai e Te Ririo nāna i kai i te mata tapu, he imu tapu tēnei mā te tohunga (W 186)
