tātai1
1.
-ngia -hia -tia -nga -tanga
[Tāne] mahw, ing, āhua .
Ka kimi mai i te nui, i te roa, i te whānui, i te teitei, i te hōhonu, i te taumaha rānei o tētahi mea, mā te whakatairite ki tētahi waeine, ki tētahi atu hanga rānei e mōhiotia ana te rahi.
Māna e tātai te taumaha o ia pēke wahie i mua i te utanga ki runga i te taraka.
Ka tātaihia te matapihi kia mōhio ai ia kia pēhea te rahi o te ārai.
ine
(1)
2.
-a -hia -nga -tanga
[Tūmatauenga] mahw, ing, āhua .
Ka whakaputa ā-waha i tētahi kōrero kua mau ki ngā pūmahara.
Ka tātaihia e ia ngā tūpuna mai i a Hoturoa.
taki
1
(1)
3.
-a -hia -nga -tanga
[Tūmatauenga] mahw, ing, āhua .
Ka hoatu (i te tauira, i te tae, i te taonga, i te aha atu) ki tētahi mea kia ātaahua ake ai.
Kātahi te tamāhine ka tahuri ki te tātai i a ia. (W 393)
whakapaipai
(1)
4.
-a -hia -nga -tanga
[Tūmatauenga] mahw, ing, āhua .
Ka tāpiri, ka whakapiri hanga whakapaipai atu kia ātaahua mai ai, kia ātaahua ake ai.
Ka kī te tahā ki te hinu, ka whaiwaewaetia, ka tātaia ki te huruhuru kererū. (W 393)
rākai
(2)
5.
[Tūmatauenga] ing .
He whakaritenga ka whakatakotoria hei whai mā te tangata e tutuki ai tētahi āhuatanga.
Me ū rawa māua ki tā māua tātai penapena moni, ki te kore, ka raru.
Ka whakatakotoria e te tākuta he tātai kai hei whai māna kia heke ai tana tinana.
tikanga
(3)
6.
[Tūmatauenga] ing .
Te patunga ki te rākau whawhai.
Koinei tana tātai he āhei i te rākau. (W 394)
{
maka 1 (3
) , tarawete }
7.
[Tāne] ing .
Te taura e here ana i te tangata ki ōna tūpuna.
Ka riro te wahine nei i a Whatihua, ā, ka moe rāua. Ka hono i a rāua ngā tātai maha o te hekenga mai i a Hoturoa o runga i a Tainui, ki ngā tātai o Turi o runga i a Aotea. (Wh 3, 4)
kāwai
1
(1)
8.
[Tāne] ing, āhua .
He huinga tāngata ka whakakotahi i runga i tētahi kaupapa.
Ko tētahi tātai e whawhai ana kia whakatūria he papa tākaro hou, ko tētahi e whawhai ana kia whakapaipaitia te mea tawhito. (W.394)
rōpū
(1)
tātai whetū
[Ranginui] ing .
He huinga whetū e noho tauira mai ana i te rangi, kua tapaina te tauira ki tētahi ingoa.
He tātai whetū a Tautoru me Matakāheru.
{
(kāhui whetū
) }
9.
[Ranginui & Papatūānuku] ing .
He āhuatanga ka pā e tohu ana i te kino.
Mehemea ka rangona te kererū e tangi ana i te pō, he tātai, he mate, he aituā (W 394)
{
(tātai mate
) }
tātai mate
[Ranginui & Papatūānuku] ing .
He āhuatanga ka pā e tohu ana i te kino.
10.
[Tūmatauenga] ing .
Ngā nekeneke me te rautaki ka whakatakotoria, ka whāia, e tutuki ai tētahi whāinga.
Ko tētahi mea nui rawa atu i riro ai te tāhuna i a Kawiti ko tana mōhio ki te whakatakoto tātai pakanga. (TTR 1, 34)
He tātai tonu tērā nōna, te tīkapekape i tērā taha kia amowheke rawa rātou.
tātai aro rangi
[Ranginui] ing .
Te mātauranga o ngā nekeneke o ngā whetū me ngā aorangi, tae atu hoki ki ngā tohu o te rangi.
E kite ana ahau ko koe te tohunga kōkōrangi o \Te Toa Takitini\, kei a koe te wānanga o te tātai arorangi, te oha a ngā kauwheke o raurangi. (TT 11, wh13)
He tohunga tātai arorangi kei runga i te waka, nāna i ū pai ai te waka ki te whenua hou.
tātai2
[Tāne] ing .
He manu rahi noho mānawa, noho repo.
Rallus philippensis
moho
(2)
(moho pererū)
