ngutu1
1.
[Tāne] ing .
Tētahi o ngā wāhi kikokiko e rua i ngā tapa o te waha.
Kaua e hongi, kaua e kihi i ngā ngutu o te tangata ahakoa whanaunga tata, ā, kaua rawa i ngā tamariki. (KRK 218)
ngutu kau
[Tāne] ing, āhua .
He kōrero, he kī taurangi rānei kāore i whakatinanatia, kāore i whakatutukihia.
Kua mōhio ināianei he ngutu kau ana kōrero, kāore he tinanatanga, he wairua kau. (WM 18, 1)
Aua rā e turi ki tēnei kupu. Aua e whakaae ngutu kau. Engari, me mahi. (Ha 1, 3)
Ehara i te kōrero ngutu kau ēnei e kōrerotia nei, engari nō roto nō te ngākau. (KtKM 7, 17)
ngutu momoho
[Tūmatauenga] ing .
He tangata kawe i te kōrero kino kia heke ai te mana o te tangata, o te kaupapa, he kaha ki te whakahāwea i tētahi atu.
Kia tūpato ki te ngutu momoho e whakaiti ana i te kaupapa me te hunga nāna i whakahaere.
ngutu tere
[Tūmatauenga] ing, āhua .
He tangata patipati, he tangata nukarau, kāore i pono.
Ko ngā tāngata e whai moni ana hei utu mo te ruritanga, e kaha ana, e ngutu tere ana hoki ki te kōrero i roto i te Kōti . . . ā mate ana te tangata kūare, te tangata tika. (WM 9, 16)
2.
[Tāne] ing .
Ngā hanga mārō e kounu mai ana i te waha o te manu, he koi ō te nuinga.
He tino roa ngā ngutu o te kiwi.
E papaki ana ngā ngutu o ngā toroa ki te mihi tētahi i tētahi.
ngutu huia
[Tūmatauenga] ing .
He tangata tino kaha ki te kōrero me te whakaputa mōhio hoki.
He mōhio ake te ngutu huia rā i taku rōia.
{
(ngutu pī
) }
ngutu kākā
[Tāne] ing .
He rākau e 2 mita te tupu, he pinerua te tupu o ngā tawheraiti i ngā rau roroa, he pōī tautau te tupu o ngā pua whero, he pango te pākākano ina pakari.
Clianthus puniceus
{
(kōwhai ngutu kākā
) }
ngutu kākā
[Tāne] ing .
He tauira kōwhaiwhai.
Te pai o te piko, o te rere, o te wehi hoki o te ngutu kākā i tāia e Rangi ki ngā heke o te whare.
ngutu kākā
[Tāne] ing .
He harakeke roa, he pounamu ngā whā.
Phormium tenax
ngutu kākāriki
[Tāne] ing .
He huruwhenua whai kahiwi poto 1 mita te tupu.
Leptopteris superba
tētēkura
(1)
ngutu pare
[Tāne] ing .
He manu noho tahatika.
Anarhynchus frontalis
(ngutu parore)
ngutu pārera
[Tāne] ing .
He harakeke āhua roa tonu, he karera, he pūhuki, he piko whakawaho ngā whā, he harakeke tino pai mō te mahi muka.
Phormium tenax
ngutu parore
[Tāne] ing .
He manu noho tahatika, he kiwikiwi a runga, he mā te rae me te korokoro, he tāhei pango kei te kakī, he mā a raro, he ngutu parori, he kiwikiwi ngā waewae.
Anarhynchus frontalis
{
(ngutu pare
) }
ngutu pī
[Tūmatauenga] ing .
He tangata tino kaha ki te kōrero me te whakaputa mōhio hoki.
Pātaihia te ngutu pī rā, māna koe e whakamōhio ki ngā mea katoa!
(ngutu huia)
ngutu roa
[Tāne] ing .
He ingoa whānui mō te manu māori rongonui o te ao, he roa ngā ngutu.
Apteryx spp
Ka aroha anō te ngutu roa e mate nei i ngā kararehe tawhiti.
kiwi
(1)
3.
[Tāne] ing .
Te tapa e huri ana i te waha o tētahi ipu.
Kātahi ka pēhi iho te puru o te pātara, ka tuhera te ngutu o te pātara. (PH 5, 3)
Kātahi ka tangohia ake ka tuia te ngutu o te pēke. (WM 1, 17)
E whakahāngai mai ana tētahi o te hoariri i tana pū, ka hopukia atu e ia te ngutu o te pū, ka whakaarahia ki runga. (T 3, 73)
4.
[Tāne] ing .
He hanga rite ki te kakī mō runga i te tahā, i hangaia ki te rākau, i āta whakairohia a waho, he moani a roto, i waruwaruhia kia noho pai mai ai ki te waha o te tahā. I mahia he kōhao i te tapa whakararo o ētahi kia pai ai te tui atu ki ngā kōhao kua mahia mai ki te tapa whakarunga o te tahā.
Ehara, ka taha te patu i tōna angaanga, ka pakaru ko te tahā, mau mai i a ia ko te ngutu anake o te tahā rā. (N 78)
{
hōrere , paewai , titi 2 (2
) , tokai , tuki , tōkari }
5.
[Papatūānuku] ing .
Te wāhi o te awa e puta atu ai ōna wai ki tētahi atu awa, ki tētahi roto, ki te moana rānei.
I te ngutu o te awa o Hamurana ka tau tō mātou tima, ka haere mā uta, ka mātakitaki ki te āhua o tēnā awa, purata tonu, kākāriki ana. (Pi 46, wh10)
ngutuawa
6.
[Papatūānuku] ing .
Te wāhi whāiti e pari mai ai te tai ki tētahi whanga, e hoki anō ai ki te au moana.
Kia tata atu ki te ngutu o te whanga, ka kaha kē atu te ia o te wai.
pūaha
(2)
7.
[Tūmatauenga] ing .
Ngā ara e rua kei ngā taha o te tomokanga o te pā e uru atu ai te tangata ki te pā.
8.
[Papatūānuku] ing .
Te tomokanga (ki te ana).
Ka whakaritea ngā tāngata hei pātaritari atu i te ngutu o te ana. (W 236)
ihi
4
(2)
9.
[Tūmatauenga] ing .
He kōrero ka hariharia e te tangata, ehara pea i te kōrero pai, i te kōrero pono rānei.
Kua rongo koe i te ngutu kino e rere nei mōna? E ai ki te kōrero, nāna tonu pea i āta tahu tō rātou whare kia pau ai i te ahi.
kohimu
(5)
ngutu kōkō
[Tūmatauenga] ing .
He tauira whai .