ngaro1
1.
-manga -nga
[Ranginui & Papatūānuku] maho, ing, āhua .
Kua kore e kitea e te kanohi.
Ānō ko te marama kua ngaro, kua ara anō. (W 230)
Ka ngaro tō tāua Māoritanga ina ngaro tō tāua reo, te pou tokomanawa o tō tāua Māoritanga. (KRK 49)
{
kopa 2 (1
) , makaro , ngaropoko , ririu , tarori , whakaero , whakangaro , whatungarongaro }
2.
-manga -nga
[Ranginui & Papatūānuku] maho, ing, āhua .
Kāore e kitea, kāore rānei i te wāhi e tika ana.
Kua ngaro i a au taku pāhi moni.
Kei te tino mōhio rātou ki ngā maunga, ki te ngahere. Kāhore rātou e ngaro. (Wh 10, 3)
3.
-manga -nga
[Ranginui & Papatūānuku] maho, ing, āhua .
Kua kore katoa, kāore he wāhanga e toe ana.
Ka ngaro te kai, e mimiti tā tūwaewae. (W 230)
pau
1
(1)
4.
-manga -nga
[Ranginui & Papatūānuku] maho, ing .
Kua kore e maharatia (tētahi mea), te mahinga rānei (o tētahi mahi).
Kua ngaro i a au ngā kupu o te waiata.
wareware
(1)
5.
-manga -nga
[Tūmatauenga] maho, ing, āhua .
Kua wāhia, kua turakina, kua tūkinotia, kua patua rānei, kāore rawa e taea te whakaora ake, te whakatika ake anō.
E kore e ngaro, he takere waka nui. (W 230)
Ka ngaro i te ngaro a te moa. (W 230)
Ka tukua iho te ua o te rangi, ka ngaro te whenua. (W 230)
{
kore 1 (7
) , maroro , rengarenga , tipoko , ukuuku }
6.
-manga -nga
[Ranginui & Papatūānuku] mahp, ing, āhua .
Kāore i tētahi wāhi kua tohua i tētahi wā kua tohua - kei wāhi kē e haere ana.
I a Hine e ngaro ana, ka tāhaetia ētahi o ngā pūrere hiko o tana whare.
{
hōnea , kaitu , tamō , tokorau }
7.
-manga -nga
[Ranginui & Papatūānuku] mahp, ing, āhua .
Ka hē ngā whakaaro i te mea kāore e mōhio he aha te aha, me aha rānei.
Ka ui mai hoki te hunga kāinga, ui atu ana, ui mai ana, heoi, ka ngaro noa iho. (W 230)
pōraruraru
(1)
8.
-manga -nga
[Ranginui & Papatūānuku] mahp, ing, āhua .
Ka rongo i te māharahara nui, i te pōuri nui, i te mamae nui rānei.
Ko wai kāore e ngaro i te kitenga i te whānau kua kōhurutia.
pōkeka
2
(2)
9.
-manga -nga
[Tūmatauenga] āhua, ing, mahp .
Kāore anō i ea, i ngakia.
Ko ngā mate ngaro, e kore e mana; ka tīkina a Whakatau, ea tonu ake aua mate. (W.230 Pi 175, wh1)
Ka mate hoki tā rātou uto, ka ea hoki tō rātou mate ngaro rā.
He mate ngaro te mate o Tūwhakararo; he maha ngā taua ngaki mate, kāore i mate mai tētahi tangata o te iwi o Manahua i ngā taua katoa e rapu utu ana. (W 230)
10.
-tia
[Rūaumoko] tūkē, āhua .
Me te kore e whakaatu atu ki tētahi atu.
Haere ngaro atu a Hine ki te kite i tana whakaaweawe i waenganui pō.
Ka hokona ngarotia taua moana ki te Pākehā e ētahi anō o ngā Māori, ko te utu £800. (HTK 1, 10)
huna
(5)
ngaro2
1.
[Tāne] ing .
He pepeke rere he maha noa atu ōna momo, e rua ōna parirau kōataata, he kōpuku ngā karu, ka kitea e rērere haere ana i rō whare, e piri ana rānei ki te tuanui, he iro āna punua waewae kore.
Uhia ā tātou kai kia kore ai e muia e te ngaro.
{
rango 1 (2
) }
2.
[Tāne] ing .
He pepeke rere he maha noa atu ōna momo, kia rere ka tamumu tonu, e rua ōna parirau kōataata, he kōpuku ngā karu, ka kitea i te ngahere, i te whare o te tangata i te raumati, i hea atu rānei, he iro āna punua waewae kore.
Ka kitea iho kua muia te tou o te hipi e te ngaro.
Muia ana te tahatika o Waipā e te ngaro i te pirautanga o ngā kai. (WM 12b, 4)
{
rango 1 (1
) }
ngaro ruahine
[Whiro] ing .
He ngaro, ko ia te whakatinanatanga o te wairua o te tangata e mākuturia ana.
{
(ngaro tamumu
) , (ngaro tāne
) , (ngaro tara
) }
ngaro tamumu
[Whiro] ing .
He ngaro, ko ia te whakatinanatanga o te wairua o te tangata e mākuturia ana.
(ngaro ruahine)
ngaro tāne
[Whiro] ing .
He ngaro, ko ia te whakatinanatanga o te wairua o te tangata e mākuturia ana.
(ngaro ruahine)
ngaro tara
[Whiro] ing .
He ngaro, ko ia te whakatinanatanga o te wairua o te tangata e mākuturia ana.
(ngaro ruahine)
ngaro3
[Tāne] ing .
He poro rākau ka whakatakotoria ki raro i te hanga taumaha, pērā i te waka, e māmā ai te tō haere i taua hanga nā te hurihuri o ngā poro rākau i raro iho.
Utaina ki runga ki ngā ngaro kia ngāwari ai te tō mai.
rango
2
(1)
ngaro parapara
[Tāne] ing .
He poro rākau ka whakatakotoria ki raro i te hanga taumaha, pērā i te waka, e māmā ai te tō haere i taua hanga nā te hurihuri o ngā poro rākau i raro iho.
Whakamahia ngā ngaro parapara kia ngāwari ake ai te tō i te waka ki tai.
rango
2
(1)
ngaro4
[Tāne] ing .
He harakeke roa, he torotika, he mātotoru, he rauwhero ngā whā, he pango ngā tapa, he tino pai, he tino kaha te muka, he harakeke pai mō te mahi muka, te raranga, me te mahi piupiu.
Phormium tenax
ngaro waka
[Tāne] ing .
He harakeke nunui, he roa, he kākāriki ngā whā, he whero ngā tapa, he ngohe, he tarapī te muka, he harakeke pai mō te muka me te mira.
Phormium tenax
ngaro5
[Tāne] ing .
He rākau ka whakatūria ki te tūāhu, he tikanga ōna, he kaupapa hoki.
{
rango }
