ao1
1.
[Papatūānuku] ing .
Te aorangi e noho nei tātou te tangata, koia e noho tuatoru mai ana i te rā; ngā whenua me ngā tāngata katoa e noho ana ki tēnei aorangi.
Ko te māharahara nui, kei tae te mate urutā nei ki ngā tōpito katoa o te ao.
Haere koutou ki a Tūmatauenga, i mate mai nei koutou ki te pae o te pakanga ki te Tiamana, i mea nei kia riro i a rātau te ao katoa, ka mea ai i ngā iwi hai pononga takatakahi mā rātau. (HP 65)
ao tukupū
[Ranginui] ing .
Ngā wāhi katoa, ngā kokonga katoa o tuarangi, tae atu ki ngā whetū, ngā aorangi me ērā atu hanga katoa e noho mai ana ki roto, taka mai ki a Papatūānuku me te takiwā huri i a ia.
Kei te tino whakaae ngā tohunga pūtaiao ki tā te iwi Māori, i tīmata mai te ao tukupū i te kore.
2.
-nga
[Ranginui] ing, mahp, āhua, tūkē .
Te wā mai i te whitinga o te rā, ā, tō noa.
He oho pō, he moe ao te paihamu.
awatea
(2)
3.
[Ranginui] ing, āhua .
He huinga tōtā ka kitea e te karu, e rere ana i te rangi.
He ao te rangi ka ūhia, he huruhuru te manu ka rere. (HP 47)
E ai ki te kōrero i tapaina ai tēnei whenua ko Aotearoa, i te mea he ao tea roa e tākawe mai ana i runga i a ia.
kapua
1
ao matangi
[Ranginui] ing .
He kapua e rere haere ana i te rangi, i te kaha o te pupuhi o te hau.
4.
[Tāne] ing .
He hanga koropuku ka tupu tika mai i te kakau, i te pito rānei o te kakau (o te tipu), ka huri hei pua, hei putiputi, hei rau, hei pihi hou rānei.
5.
-nga
[Ranginui] mahp, ing, āhua .
Kua mārama haere te rangi i te ata, engari kāore anō kia piki te rā ki runga ake i te pae.
Ka ao, ka ao, ka awatea. (W.11 Ha 3, 1)
{
haeata , hiko , huaki , hī 1 (4
) , hāpai , hāpara 1 (2
) , ihi 1 (3
) , kapuranga , māhina , ngahae , pūao , tākiri }
ao ake
[Ranginui] tūkē .
I te rā ka whai iho.
aoake
(1)
6.
-nga
[Ranginui] āhua, ing, mahp .
E kaha ana te tuku aho, te whakaata aho rānei.
He whetū ao tēnei ka tata mai. (W 11)
pūaho
(2)
ao2
1.
-tia -hia -tanga -hanga
[Tūmatauenga] mahw, ing, āhua .
Ka koko ki ngā ringaringa tonu.
Me ao ake te oneone nā kia rongo ai ō ringaringa i te mahana o te onematua.
2.
-tia -hia -whia -tanga -hanga
[Rongo] mahw, ing, āhua .
Ka tango kia nui tonu.
Ahakoa aohia, e haupū tonu ana te mātaitai.
ao3
-tanga -nga
[Tāne] mahp, ing, āhua .
Ka whakaputa (te kurī) i tētahi oro kaha, āhua rite ki te pakō, ki te pakē rānei.
Nō te moemoetanga, ka ao mai a Irawaru. (W 11)
auau
3
